Police-Voice blog ➤
Αθηνά Εσκίογλου Bsc.
(Ειδικός ιατροδικαστικός ανθρωπολόγος)
Επισκόπηση
Στο άρθρο αυτό εξηγούμε τα στάδια διαχείρισης κρίσης κατά τη διάρκεια μαζικών καταστροφών και τις βασικές γραμμές της κατευθυντήριας οργάνωσης που αναλαμβάνει μετά το γεγονός αυτό, ο υπεύθυνος αναγνώρισης των θυμάτων. Εξετάζουμε τα είδη μαζικών καταστροφών που θα μπορούσαν να παρουσιαστούν κατά καιρούς στον Ελλαδικό χώρο και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την γρηγορότερη και με γνώμονα την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιμετώπιση των καταστροφών κατά περίπτωση, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στη μεταναστευτική κρίση λόγω του πόλεμου στη Συρία. Κάνουμε τέλος έναν απολογισμό των ενεργειών για την ορθή χρήση μαζικών ταφών, την ταυτοποίηση των θυμάτων, τα αίτια θανάτου και τον επαναπατρισμό τους.
Μαζική καταστροφή/κρίση είναι ένα γεγονός ή μια αλληλουχία γεγονότων κατά την οποία προκύπτει μεγάλος αριθμός θυμάτων αναφορικά με τις τρέχουσες δυνατότητες του συστήματος (P.A.H.O. και W.H.O., 2006, σελ. 9). Σε αυτές τις περιπτώσεις στην Ελλάδα η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών αναλαμβάνει δράση επιτάσσοντας τον υπεύθυνο αναγνώρισης θυμάτων μέσω της Μονάδας Διαχείρισης Κρίσεως βάσει του Άρθρου 1, Υ.Α. 492/2010. Ιατροδικαστικό-ανθρωπολογικά η διαδικασία ταυτοποίησης αυτών των θυμάτων προϋποθέτει ως απαραίτητη την συνεργασία όλων των μονάδων διάσωσης (Αστυνομία, Πυροσβεστική, Ένοπλες Δυνάμεις , κ.λ.π.) και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό (ιατροδικαστές, ιατροδικαστικούς ανθρωπολόγους, ακτινολόγους, εγκληματολογικούς φωτογράφους, ιατροδικαστικούς οδοντιάτρους, κ.τ.λ) και γενικευμένο προσωπικό (οδηγούς φορτηγών ψυγείων, οδηγούς εκσκαφέων κ.τ.λ.). Για να χαρακτηριστεί ένα συμβάν ως συμβάν μαζικής απώλειας ζωής, το όριο αριθμομετρημένων θυμάτων δεν προσδιορίζεται από κάποιον αρμόδιο οργανισμό, αλλά βασίζεται στην ικανότητα του συστήματος να ανταπεξέλθει στις ανάγκες που προκύπτουν σύμφωνα με την εφαρμογή σχεδίου διαχείρισης των σορών.
Το 2006 στην Ελλάδα ψηφίστηκε ο Ν. 3448/2006 (ΦΕΚ 57Α), σύμφωνα με το άρθρο 23 του οποίου, συνιστώνται ομάδες αναγνώρισης θυμάτων καταστροφών. Στόχος του είναι η αναγνώριση και η ταυτοποίηση των θυμάτων από ατυχήματα, καταστροφές, καθώς και εγκληματικές και τρομοκρατικές ενέργειες σε κάθε χώρο χαρακτηριζόμενο ως έδαφος του Ελληνικού Κράτους, όπως αναφέρεται στις Διεθνείς Συμβάσεις και τις Διακρατικές Συμφωνίες. Στο εξωτερικό οι ομάδες αυτές δραστηριοποιούνται όταν μεταξύ των θυμάτων υπάρχουν και Έλληνες υπήκοοι με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και αποστέλλονται στην αλλοδαπή μετά από υποβολή σχετικού αιτήματος της αρμόδιας αρχής. Σύμφωνα με το άρθρο 2 του ίδιου νόμου οι ομάδες αποτελούνται από πραγματογνώμονες, ειδικευμένο ιατρικό προσωπικό και αξιωματικούς της Ελληνικής Αστυνομίας, υπό την δικαιοδοσία της ΕΛ.ΑΣ. βάσει του άρθρου 23 του Ν. 3938/2011 (ΦΕΚ 61Α). Το βάρος του προσδιορισμού του αριθμού των θυμάτων μεταβαίνει στον κρατικό μηχανισμό και σε όλες τις σχετικές αρμόδιες αρχές και κρίνει την αξιοπιστία αυτών όταν δεν υπάρχει σχετική βεβαίωση για τον αριθμό των αγνοουμένων και των θυμάτων (UK Home Office, 2004). Μεγίστη προσοχή πρέπει να αποδίδεται σε νομικά θέματα και ζητήματα που προκύπτουν λόγω πολυεθνικότητας, και ανομοιογένειας θρησκειών.
Ως υπεύθυνος αναγνώρισης των θυμάτων, ο ιατροδικαστικός ανθρωπολόγος καλείται να αναλάβει την όλη διαχείριση των σορών εφόσον ολοκληρωθεί το στάδιο ταυτοποίησης των επιζώντων. Για την οργανωμένη αποπεράτωση αυτού του δύσκολου έργου απαραίτητη είναι η συνεργασία και συνεχής επικοινωνία μεταξύ όλων των μελών της ομάδας υπευθύνων. Ο υπεύθυνος περισυλλογής των σορών θα αναλάβει τη συλλογή όλων των απαραίτητων στοιχείων από την τοποθεσία όπου βρίσκονται αρχικά τα θύματα (σκίτσα, φωτογραφικό υλικό, βίντεο, προσωπικά αντικείμενα, γεωγραφικά και καιρικά δεδομένα από όπου βρέθηκε ο κάθε νεκρός) και τη σορό των θυμάτων και θα επιβλέψει την ορθή διακομιδή αυτών στο νεκροτομείο πιθανότατα με φορτηγά ψυγεία. Ο υπεύθυνος συντονιστής του νεκροτομείου θα περισυλλέξει στοιχεία για την ταυτοποίηση των θυμάτων (φωτογράφιση και ακτινογραφίες όλου του σώματος, δακτυλικά αποτυπώματα, δείγμα DNA για μελλοντικό έλεγχο, ύψος όπου είναι δυνατόν έστω και κατά προσέγγιση ιδιαίτερα όταν η σορός είναι κατακερματισμένη και αναλυτικό σκίτσο κατάστασης της σορού με αναφορά τραυμάτων και μακροσκοπικής παθολογίας που θα μπορούσε να βοηθήσει στην αναγνώριση), θα προετοιμάσει τον φάκελλο δεδομένων αναγνώρισης που θα χρησιμοποιηθεί αργότερα (συγκριτικά με στοιχεία που θα συλλέξουν από τους συγγενείς των
1
θυμάτων). Περαιτέρω θα προετοιμάσει τη σορό για να μεταφερθεί για ενταφιασμό, με στόχο τη καλύτερη διατήρηση και συντήρηση αυτής και των προσωπικών αντικειμένων που βρέθηκαν μαζί της. Εν συνεχεία, ο υπεύθυνος του νεκροτομείου τοποθετεί τη σορό μαζί με πλαστική ετικέτα ειδικού αριθμού φακέλλου σε σάκο νεκροτομείου και αυτή πάλι, μέσα σε δεύτερο σάκο νεκροτομείου, στην οποία και τοποθετεί σε άλλη πλαστική θήκη τα προσωπικά αντικείμενα για να ενταφιαστούν μαζί με την σορό, προκειμένου να βοηθήσουν τους μελλοντικούς επιστήμονες κατά την εκταφή όταν υπάρξει ταυτοποίηση του θύματος. Ο εξωτερικός σάκος του νεκροτομείου στον οποίο εμπεριέχονται τα πάντα θα πρέπει να αναγράφει σε πλαστική θήκη τον κωδικό του φακέλλου της σορού. Ο υπεύθυνος μαζικών ενταφιασμών παραλαμβάνει τις σορούς με φορτηγά ψυγεία και τα μεταφέρει στο χώρο όπου θα ενταφιαστούν προσωρινά μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία ταυτοποίησης. Η τοποθεσία απαγορεύεται να είναι προσβάσιμη στο κοινό προς αποφυγήν οποιασδήποτε παραποίησης ή αλλοίωσης των δεδομένων που έχουν συλλεχθεί. Οι μαζικοί τάφοι θα πρέπει να έχουν βάθος τουλάχιστον 1,5 μέτρου και το κάθε σώμα να τοποθετείται σε μια ευθεία με απόσταση του ενός από το άλλο 0,4 μέτρα (Ρ.Α.Η.Ο. και W.H.O, 2006, σελ. 10). Η θέση του κάθε σώματος με συντεταγμένες GPS πρέπει να καταγράφονται στον φάκελλο της κάθε σορού που διαθέτει ο υπεύθυνος νεκροτομείου. Ο υπεύθυνος κέντρου ταυτοποίησης θα συλλέξει στοιχεία από τους συγγενείς σε μια βάση δεδομένων, η οποία ενδέχεται να είναι προσβάσιμη σε συγγενείς ώστε βάσει συγκεκριμένων οδηγιών να προσθέσουν στοιχεία ταυτοποίησης του νεκρού (π.χ. φωτογραφία όπου χαμογελάει και φαίνονται τα μπροστινά δόντια, ακτινογραφίες, τατουάζ κ.τ.λ.). Λαμβάνοντας τον φάκελλο με τα δεδομένα που έχει συλλέξει ο υπεύθυνος νεκροτομείου, θα προσθέσει και αυτά σε μια βάση δεδομένων για αποκλειστικά επιστημονική πρόσβαση με σκοπό την ταυτοποίηση. Τέλος θα χρησιμοποιήσει τα δεδομένα διασταυρώνοντας τις δυο λίστες με αφαιρετική μέθοδο για να ελαχιστοποιήσει το κόστος ταυτοποίησης, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα μόνο όπου κρίνεται άκρως απαραίτητο να στέλνονται τα δείγματα για εξέταση DNA. Όλες οι προαναφερόμενες οδηγίες τελούν σύμφωνες με τις προδιαγραφές του P.A.H.O. και W.H.O. (2006) και της Interpol (2009) για τη σωστή διαχείριση σορών σε μαζικές καταστροφές.
Είναι αξιοσημείωτο να αναφέρουμε ότι δεν υπάρχει σαφής και ρητή αναφορά για την κάλυψη του κόστους του επαναπατρισμού των σορών θυμάτων από μαζικές καταστροφές στην Ελληνική νομοθεσία. Παρά ταύτα βάσει του άρθρου 41 του Ν. 3712/2008 (ΦΕΚ 225Α με τον οποίο τροποποιείται ο Ν. 3566/2007 (ΦΕΚ 117Α) αναφέρεται ότι “το δημόσιο βαρύνουν δαπάνες ταρίχευσης και μεταφοράς της σορού των αποβιωσάντων στην αλλοδαπή κατά την υπηρεσία υπαλλήλων καθώς και δαπάνη εισιτηρίου συζύγου ή συνοδού πρώτου βαθμού συγγένειας καθώς και κάθε άλλη δαπάνη, που εγκρίνεται, ειδικώς, από τον Υπουργό Εξωτερικών’’. Τα θύματα που δεν αναγνωρίζονται μετά την ολοκλήρωση της έρευνας θα πρέπει να θάβονται σε ξεχωριστό μέρος και να διατηρείται αρχείο της ακριβούς τοποθεσίας τους με συντεταγμένες GPS στον φάκελλό τους (Hooft et al, 1989).
Μεγίστη σημασία έχει να αναφέρουμε σε αυτό το σημείο ότι το σημείο όπου βρέθηκε το θύμα πρέπει να χαρακτηριστεί ως τόπος εγκλήματος και όλα τα δεδομένα και οι εξετάσεις να γίνονται κάτω από αυστηρές ιατροδικαστικό-ανθρωπολογικές αρχές. Είναι απαραίτητο όλοι οι εργαζόμενοι στο χώρο περισυλλογής και στο νεκροτομείο να φέρουν ολόσωμη προστατευτική στολή με μάσκα και τούτο όχι τόσο για την προστασία του εργαζομένου από τη σορό, αλλά για την προστασία της ιδίας της σορού από την οποία θα συλλεγούν δεδομένα για τον προσδιορισμό ή όχι εγκληματικής ενέργειας. Παρά την άποψη της κοινής γνώμης ότι οι σοροί είναι υπεύθυνες για επιδημίες επισημαίνεται ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει (Ville De Goyet, 2004). Μοναδικές εξαιρέσεις αποτελούν οι περιπτώσεις όπου τα θύματα είχαν προσβληθεί από κάποια μεταδοτική ασθένεια πριν το θάνατό τους και οι μικροοργανισμοί επιζούν στο περιβάλλον μετά το θάνατο του φορέα τους. Κατά συνέπεια ένα τέτοιο θύμα πρέπει να ενταφιαστεί μακριά από οποιαδήποτε παροχή ύδρευσης (τουλάχιστον 200 μέτρα από πηγές πόσιμου νερού).
Πέραν της αναγκαίας οργάνωσης για την ορθή έκβαση αυτής της επιχείρησης, η διασφάλιση της υγείας των διασωστών και του ευρύτερου κοινού από μολυσματικούς κινδύνους είναι άκρως απαραίτητη. Με την ενδεδειγμένη χρήση του σωστού εξοπλισμού προστασίας, μειώνονται σημαντικά οι πιθανότητες πρόκλησης κάποιας επιδημίας. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται ώστε να μην πραγματοποιούνται βιαστικές κινήσεις και μαζικοί ενταφιασμοί χωρίς να έχει προηγηθεί ορθή διαχείρισή τους, υπό το πρόσχημα πιέσεων και τον φόβο διασποράς επιδημιών.
Λανθασμένες πρακτικές οδηγούν τόσο σε ψυχολογική καταπόνηση των συγγενών των θυμάτων όσο και σε νομικά ζητήματα που ανακύπτουν λόγω ανεπαρκούς ταυτοποίησης και ελλιπούς έρευνας σχετικά με τα αίτια του θανάτου και την ευθύνη των καταστροφών, φέροντας έτσι τους υπεύθυνους αντιμέτωπους και με τη κοινή γνώμη (Perera, 2005).
Πρωταρχικό μέλημα των υπευθύνων της διαχείρισης των κρίσεων είναι η περισυλλογή των τραυματιών και οι πρώτες βοήθειες που δίνονται προ-νοσοκομειακά– και αμέσως μετά η διακομιδή και περίθαλψη των επιζώντων τραυματιών (Massachusetts Emergency Management Agency, 2011).
2
Εφόσον αυτή η διαδικασία ολοκληρωθεί ,ξεκινά η περισυλλογή των σορών των θυμάτων. Η συγκέντρωση των σορών μπορεί να διαρκέσει από λίγες ώρες έως μέρες ή και εβδομάδες ανάλογα με τον αριθμό των θανόντων, καθώς και τη διασπορά των σορών ή τον διαμελισμό τους. Για παράδειγμα, οι σοροί των θυμάτων των προσφύγων που διασχίζουν το Αιγαίο συχνά παρασύρονται από θαλάσσια ρεύματα και η βιοποικιλότητα της περιοχής μπορεί να μεταβάλλει την φύση των ευρημάτων ανάλογα με το διάστημα που έχει μεσολαβήσει από τον πνιγμό έως την ανεύρεση. Ο ίδιος ο βυθός της θάλασσας λόγω της χαμηλής θερμοκρασίας αυτού, επιβραδύνει το ρυθμό σήψης του σώματος, ο οποίος επανέρχεται όταν το σώμα έχει πλέον ξεβραστεί στις ακτές. Όλοι αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν την εξακρίβωση του χρόνου όπου επήλθε ο θάνατος. Σε ζεστά κλίματα η διαδικασία της αποσύνθεσης τις πρώτες 12-48 ώρες εξελίσσεται γοργά, δυσχεραίνοντας την αναγνώριση των χαρακτηριστικών του προσώπου ενός πτώματος.
Για τη συντήρηση των σορών η ψύξη θα πρέπει να κυμαίνεται ανάμεσα στους 2-4°C. (P.A.H.O. και W.H.O., 2006) Χώροι όπως φορτηγά ψυγεία ή χώροι που αερίζονται με τη χρήση περίπου 10 κιλά ξηρού πάγου, χρησιμοποιούνται για κάθε πτώμα κάθε μέρα ανάλογα με την εξωτερική θερμοκρασία. Το λιώσιμο του πάγου οδηγεί στην απελευθέρωση αερίων διοξειδίου του άνθρακα (CO2) (P.A.H.O. και W.H.O., 2006). Το προσωπικό που έρχεται σε επαφή με τον ξηρό πάγο θα πρέπει να φορά τα απαραίτητα γάντια διότι η επαφή μπορεί να προκαλέσει κρυοπαγήματα.
Η μεταφορά γίνεται με ειδικά εξοπλισμένα φορτηγά- ψυγεία, γραφεία τελετών κ.λπ. Η χρήση ασθενοφόρων για τη μεταφορά των νεκρών κρίνεται ως απολύτως λανθασμένη αφού η χρήση τους για την συνδρομή σε επιζώντες είναι πολύ πιό αναγκαία και επιβεβλημένη (Massachusetts Emergency Management Agency, 2011). To πιο σημαντικό σε αυτό το στάδιο, είναι να εξασφαλιστεί η αξιοπρεπής και οργανωμένη μεταφορά των σορών. Για το λόγο αυτό απαιτείται να υπάρχει εξοικειωμένο και εκπαιδευμένο προσωπικό για τη μεταφορά των σορών στα οχήματα, καθώς και εξουσιοδοτημένοι επαγγελματίες οδηγοί κατάλληλα οχήματα. Καμμία σορός δε θα πρέπει να μετακινηθεί μέχρι να δοθεί άδεια από την αρμόδια αρχή που έχει αναλάβει το συντονισμό της όλης διαδικασίας (National Association of Medical Examiners, 2010). Σε μέρη όπου ο αριθμός των νεκρών υπερβαίνει τις δυνατότητες του κοντινότερου νεκροτομείου, ακόμα και αν η λειτουργία της υπάρχουσας εγκατάστασης μπορεί να επεκταθεί με διάφορα επιπρόσθετα μέσα για την ενεργοποίηση του προσωπικού της, πρέπει να προτιμάται η δημιουργία ενός αυτοσχέδιου προσωρινού νεκροτομείου σε κατάλληλο χώρο βάσει σχεδίου σε εγκαταστάσεις όμορων περιοχών (London Resilience Team, 2007).
Αναγνώριση των Θανόντων
Εφόσον οι σοροί μεταφερθούν στο νεκροτομείο, ακολουθεί η διαδικασία της αναγνώρισης. Σύμφωνα με την Interpol (2009), τα κριτήρια αναγνώρισης θυμάτων διακρίνονται σε κύρια, δευτερεύοντα και βοηθητικά: Κριτήρια αναγνώρισης σύμφωνα με Interpol (2009) Ένα και μόνο, από τα κύρια χαρακτηριστικά είναι απαραίτητο για να γίνει η αναγνώριση του θύματος. Από τα δευτερεύοντα θα πρέπει να συνταιριάζονται 2-3 στοιχεία ενώ τα βοηθητικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο επικουρικά (Interpol, 2009). Η αναγνώριση μπορεί να χωριστεί σε δύο φάσεις. Προηγείται το τεχνικό μέρος που αφορά τη συλλογή πληροφοριών για τους νεκρούς και τα προσωπικά τους αντικείμενα (ante mortem και post mortem στοιχεία). Σε αυτή τη φάση, λαμβάνονται αποτυπώματα, φωτογραφίες (Hooft et al, 1989). Οι φωτογραφίες θα πρέπει να απεικονίζουν (P.A.H.O. και W.H.O., 2006): • Όλο το μήκος του σώματος από την μπροστινή πλευρά • Κοντινή εικόνα του προσώπου • Κοντινή εικόνα κάποιων ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του σώματος • Το πάνω και το κάτω μέρος του σώματος χωριστά. Στη δεύτερη φάση, τα στοιχεία αυτά συνταιριάζονται μεταξύ τους με βάσει τα κριτήρια αναγνώρισης. Είναι αυτονόητο πως η διαδικασία αυτή είναι ευκολότερη όταν τα στοιχεία των θύματων είναι γνωστά (π.χ. αεροπορικό ατύχημα, φωτιά σε ξενοδοχεία) από ο,τι στις περιπτώσεις που τα στοιχεία ταυτότητας των θυμάτων παραμένουν άγνωστα (Hooft et al, 1989).
Η οπτική αναγνώριση που γίνεται από μη εκπαιδευμένα άτομα δεν είναι ακριβής τρόπος ταυτοποίησης, κυρίως λόγω των μετά θάνατον αλλοιώσεων. Η ταυτοποίηση πρέπει να γίνεται μόνο από έμπειρους και εκπαιδευμένους επιστήμονες. Η ανάλυση του DNA ως μέθοδος ταυτοποίησης σε μαζικές καταστροφές είναι αποτελεσματική καθώς συμβάλλει με βεβαιότητα στην ταυτοποίηση πτωμάτων που έχουν υποστεί φθορές και αποσύνθεση καθώς και στην εξεύρεση συγγένειας μεταξύ των θυμάτων και την ανασύσταση των σορών όταν υπάρχουν διασκορπισμένα μέλη (Interpol, 2009). Ωστόσο, σε περιπτώσεις μαζικών καταστροφών, λόγω του μεγάλου αριθμού των θυμάτων, προκύπτει τεράστιο κόστος, το οποίο οι επιστήμονες προσπαθούν να περιορίσουν κάνοντας χρήση άλλων μεθόδων ταυτοποίησης. Ειδικά πρωτόκολλα επιβάλλουν συγκεκριμένη χρήση και μέθοδο προκειμένου να αποφεύγεται η διπλή αναγνώριση και να ελαχιστοποιείται η πιθανότητα λανθασμένων ταυτοποιήσεων. Αυτοψίες θα πρέπει να γίνονται μόνο σε περιπτώσεις που ο νόμος ορίζει την
3
αναγκαιότητα εξακρίβωσης της αιτίας θανάτου, και πρέπει να ζητείται από τις αρμόδιες αρχές. (Hooft et al, 1989).
Συμπέρασμα
Οι μαζικές καταστροφές γενικά, μπορεί να προκληθούν από πολλές αιτίες και να εκδηλωθούν με ποικίλες παραλλαγές, αλλά συνήθως τα θύματά τους υφίστανται τραυματικές κακώσεις και είναι πολυάριθμα. Στην Ελλάδα πολύνεκρα τροχαία ατυχήματα σε μέσα μαζικής μεταφοράς (λεωφορεία, αεροσκάφη, τραίνα, πλοία, κ.λ.π.), φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες, καύσωνες, πυρκαγιές κ.λ.π.), βιομηχανικά ατυχήματα (τοξικές ουσίες, εκρήξεις κ.λ.π.), τρομοκρατικές ενέργειες (φωτιά, εκρήξεις, μαζικές μολύνσεις κ.λ.π.) μπορούν να χαρακτηριστούν και ως μαζικές καταστροφές. Το μαζικό μεταναστευτικό κύμα που έχει πλήξει την χώρα το τελευταίο διάστημα έφερε στο φως την αναγκαιότητα για την ανάπτυξη αυτών των επιστημών περισσότερο από ποτέ. Η συνεργασία της χώρας μας με διεθνείς οργανισμούς όπως η Interpol, το FBI και άλλες ευρωπαϊκές και μη, και βάσεις δεδομένων ταυτοποίησης, είναι άκρως απαραίτητη. Η ανοιχτή συνεργασία της Ελλάδας με άλλες χώρες και η εσωτερική διεπιστημονική συνεργασία , είναι το κλειδί της επιτυχούς αντιμετώπισης τέτοιου είδους περιστατικών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου